Finanse samorządowe

(7) Finanse samorządowe

Dochody Piastowa w roku 2000 wyniosły 1007 zł na głowę mieszkańca, co przy uwzględnieniu inflacji (7.3%), stanowiło spadek wysokości ponad 7% w stosunku do roku poprzedniego. Był to drugi z kolei rok spadku dochodów miasta; gdyż dochody z roku 1999 były o ok. 2.5% niższe niż w r. 1998. Spadek dochodów samorządowych w okresie ostatnich dwóch lat jest trendem ogólnokrajowym i wynika po pierwsze z ogólnego spadku tempa wzrostu gospodarczego w kraju, i po drugie, ze zwiększającego się uzależnienia finansów samorządowych od polityki Ministerstwa Finansów, która w tym okresie była dla samorządów bardzo niekorzystna.

Wykres25. Dochody miasta Piastowa w okresie 1996-2000, z uwzględnieniem inflacji, w złotówkach na 1 mieszkańca z 1999 r.

Porównanie dochodów Piastowa możliwe jest jedynie na rok 1999, gdyż nie ma jeszcze ogólnopolskich danych o budżetach samorządowych na rok 2000. Porównanie to będzie dokonane w oparciu o średnią dla powiatu pruszkowskiego, województwa mazowieckiego oraz do średniej krajowej. Porównamy również dochody Piastowa do dochodów miast i gmin sąsiadujących, tj. warszawskich gmin Ursus i Włochy oraz Pruszkowa i Ożarowa Mazowieckiego.

Wykres 26 Dochody Piastowa na 1 mieszkańca w porównaniu do średniej dla powiatu, województwa i kraju (rok 1999)

Wykres 27 Dochody Piastowa na 1 mieszkańca w porównaniu do miast i gmin sąsiadujących

Dochody Piastowa są znacząco niższe w porównaniu do średniej dla powiatu pruszkowskiego, województwa mazowieckiego i średniej krajowej. Podobnie niskie dochody mają również sąsiadujące dwa ośrodki zespołu miejskiego, do którego należy Piastów: tj. Ursus i Pruszków. Cały ten ciąg zurbanizowany ma podobne problemy rozwojowe, których częścią jest skromna baza podatkowa. Dla porównania, miasto Ożarów Mazowiecki, należące do sąsiedniego powiatu warszawskiego zachodniego ma dochody o 50% wyższe, a dochody gminy Warszawa-Włochy są wyższe o 150% od dochodów Pruszkowskiego Zespołu Miejskiego.

Samodzielność budżetu

Budżet Piastowa odznacza się niską samodzielnością. Samodzielność budżetu ocenia się według proporcji dochodów własnych do dochodów ogółem. W Piastowie proporcja ta wynosi 24% w porównaniu do średniej dla całego powiatu pruszkowskiego 37%, dla Mazowsza 35% i średniej krajowej 32%. Dla porównania, ten sam wskaźnik dla sąsiedniej gminy Ursus wynosi niewiele więcej, bo ok. 28%, lecz dla Pruszkowa już 32% a dla Ożarowa Mazowieckiego 49%.

Wykres 28 Samodzielność budżetu: procent dochodów własnych w dochodach ogółem

(a) w porównaniu do powiatu, województwa i kraju

(b) w porównaniu do gmin i miast sąsiadujących

Wykorzystanie własnej bazy podatkowej

Samorząd Piastowa odznacza się bardzo wysokim, bliskim maksymalnemu, wykorzystaniem swej bazy podatkowej. Wskaźnik tego wykorzystania wynosi dla Piastowa 98%, w porównaniu do średniej dla powiatu 90%, dla Mazowsza 92%, przy średniej krajowej 87%. W sąsiednim Pruszkowie, wykorzystanie własnej bazy podatkowej wynosi 85% (wykresy 30 i 31).

Wykres 30 Wykorzystanie lokalnej bazy podatkowej przez samorząd w Piastowie w porównaniu do średnich dla powiatu, województwa i kraju

Wykres 31 Wykorzystanie lokalnej bazy podatkowej przez samorząd w Piastowie w porównaniu do gmin i miast sąsiadujących.

Struktura dochodów

W dochodach Piastowa w r. 2000 w wysokości 23 567 tys. zł największą pozycję -

8 852 tys. zł - stanowiły udziały w podatkach dochodowych skarbu państwa (z czego 8 492 tys z podatku dochodowego od osób fizycznych). Następny co do wielkości dochód pochodził z lokalnych podatków i opłat (4 264 tys. zł), z czego podatek od nieruchomości wyniósł 2 111 tys (1 171 tys od osób prawnych i 940 tys zł od osób fizycznych). Subwencja ogólna wyniosła

6 707 tys. a dotacje celowe (na zadania zlecone i własne) 1 930 zł.

Należy tu zaznaczyć, że do sumy dochodów planowanych zabrakło w wykonaniu ponad 6%. Szczególnie uciążliwe dla budżetu miasta był ponad jednomilionowy niedobór w udziałach w podatku dochodowym od osób fizycznych, wynikły z nieoczekiwanej decyzji Ministerstwa Finansów. Ponad pół miliona zabrakło również w planowanych dochodach z podatku od nieruchomości od osób prawnych.

Wykres 32 Struktura dochodów Piastowa w 2000 r.

Wydatki

Wydatki Piastowa w 2000 r. wyniosły 26 114 tys. zł, co przekraczało dochody o 2 547 tys zł. Różnica ta została pokryta przez nadwyżkę z lat ubiegłych, pożyczkę z WFOSiGW oraz długoterminowy kredyt.

Z ogólnej sumy wydatków na inwestycje wydatkowano 4 164 tys. zł, co stanowiło 18% wszystkich dochodów. Największą inwestycją 2000 r. była budowa sali gimnastycznej przy Szkole Podstawowej nr. 2 (2 584 tys.) Inwestycje w miejską infrastrukturę i transport zabrały następne 1 540 tys (głównie rozbudowa kanalizacji sanitarnej i budowa przepompowni wód deszczowych).

Z pozostałych wydatków (bieżących) największą pozycję stanowiła oświata - ok. 12 mln, Gopodarka komunalna i transport - 2 268 tys, opieka społeczna i ochrona zdrowia - 2 558 tys oraz kultura i sport - nieco ponad 1 milion. Administracja samorządowa kosztowała nieco ponad 3 mln. Procentową strukturę wydatków bieżących Piastowa wg. działów w roku 2000 przedstawia wykres 33.

Wykres 33 Struktura wydatków w 2000 r. wg. działów (po odjęciu inwestycji)

Wnioski z analizy finansów samorządowych

Rok budżetowy 2000 był niedobrym rokiem dla samorządów ze względu na ogólny spadek koniunktury gospodarczej w kraju. Złą sytuację finansową zaostrzyły niekorzystne decyzje Ministerstwa Finansów i Edukacji Narodowej (m. in. finansowanie wydatków wynikłych z nowej Karty Nauczyciela). Miało to szczególnie dotkliwe skutki w miastach o skromnej bazie dochodów, do których należy Piastów. Pomimo, iż Piastów w bardzo wysokim stopniu (98%) wykorzystuje swoją bazę podatkową, rok 2000 był drugim z kolei rokiem spadku dochodów.

Ambitne plany inwestycyjne na rok 2000 (ponad 30 procent budżetu) mogły zostać zrealizowane tylko w połowie. Zadłużenie gminy jest w normie, zwłaszcza że kredyty zastały zaciągnięte korzystnie.

W wydatkach zwracają uwagę stosunkowo duże nakłady na kulturę i sport (5% wszystkich wydatków bieżących), co służy lokalnej integracji mieszkańców, której miasto bardzo potrzebuje. Uwagę zwracają również wysokie koszty prowadzenia przedszkoli miejskich - ponad 1,5 miliona czyli 7% wydatków bieżących miasta. Należy rozpatrzyć możliwość ich restrukturyzacji.

Podsumowanie

Miasto znajduje się obecnie w sercu "rozwojowego wulkanu", który uaktywnił się wraz z transformacją na początku lat '90. Dekoniunktura ostatnich dwóch lat spowodowała chwilowe spowolnienie tempa rozwoju, lecz przybierze ono na sile jak tylko warunki makro-ekonomiczne ulegną poprawie. Silne kontrasty rozwojowe na terenie makroregionu (centralnego Mazowsza) pozwalają oczekiwać zwiększonej presji migracyjnej z terenów słabo rozwiniętych. Ze względu na fizyczną i ekonomiczną dostępność mieszkań, presja ta będzie się kierować raczej w stronę obrzeży metropolii aniżeli do jej centrum.
Wraz z wysokim tempem rozwoju pojawiają się pewne zagrożenia, którym należy z góry przeciwdziałać. Np. wspomniane presje migracyjne mogą spowodować rozprzestrzenianie się dzikiej zabudowy, co może doprowadzić do powstawania "slumsów". Realistyczny plan zagospodarowania przestrzennego oraz przygotowanie właściwej infrastruktury może temu zapobiec.
Innym zagrożeniem jest nadmierna mono-funkcyjność miasta, sprowadzenie do roli "sypialni" metropolii. Trzeba więc zadbać o utrzymanie właściwego potencjału gospodarczego miasta, tak, aby jak najwięcej jego mieszkańców mogła znaleźć atrakcyjne zatrudnienie na miejscu.
Obok zadań natury organizacyjnej oraz technicznej równie ważne, a być może ważniejsze, są potrzeby lokalnego społeczeństwa obywatelskiego, które potrzebuje ponownej integracji i ożywienia. Miasto pilnie potrzebuje odnowienia swej przestrzeni publicznej.
Narasta problem zaniedbanej substancji mieszkaniowej, zwłaszcza w mieszkaniach zakładowych i spółdzielczych, o ile nie nastąpi restrukturyzacji form własności. Miasto powinno wesprzeć "uwłaszczanie" mieszkań spółdzielczych np. poprzez zorganizowanie doradztwa na temat różnych form administrowania budynkami mieszkalnymi.
Wysoka gęstość zaludnienia w Piastowie w połączeniu ze stosunkowo wysokimi dochodami mieszkańców składają się na znaczną chłonność rynku, co powinno przyciągać inwestorów z zewnątrz i stwarzać dobre warunki dla rozwoju lokalnego sektora usług. Jednak poziom przedsiębiorczości w Piastowie (liczba prywatnych firm w stosunku do liczby mieszkańców) jest stosunkowo niski. W efekcie niewykorzystania lokalnego potencjału rozwojowego mieszkancy miasta są nadmiernie uzależnieni od miejsc pracy w sektorze publicznym.
Zwraca uwagę zbyt słaby rozwój sektora handlu i usług, a zwłaszcza firm otoczenia biznesu (banki, pośrednictwo, konsulting, firmy badawczo-rozwojowe), do których należy kierować promocję miasta.
O ile infrastruktura społeczna (instytucje oświatowe, kulturalne, sportowe i opiekuńcze) jest dość rozbudowana, brakuje placówek służby zdrowia. Można rozważyć promocję miasta skierowaną do sektora usług medycznych.
Pomimo, iż Piastów w bardzo wysokim stopniu wykorzystuje swoją bazę podatkową, rok 2000 był drugim z kolei rokiem spadku dochodów. Złą sytuację finansową, spowodowaną ogólną dekoniunkturą gospodarczą, zaostrzyły niekorzystne decyzje Ministerstwa Finansów i Edukacji Narodowej (m. in. finansowanie wydatków wynikłych z nowej Karty Nauczyciela). Miało to szczególnie dotkliwe skutki w miastach o skromnej bazie dochodów, do których należy Piastów.
Zadłużenie gminy jest w normie, zwłaszcza że kredyty zastały zaciągnięte korzystnie. W wydatkach zwracają uwagę stosunkowo duże nakłady na kulturę i sport (5% wszystkich wydatków bieżących), co służy lokalnej integracji mieszkańców, której miasto bardzo potrzebuje.